Klara Setkin - dünya tarixində çox uzağa getmədən, demək olar ki, bütün dünyada qeyd edilən, okeanın o tayında və Avropada son hadisələrlə əlaqəli olaraq daha da böyük gedişatlara səbəb olan 8 mart tarixi ilə bağlı olan bu adı qeyd etmək vacibdir.
Bəs Azərbaycanda işlər nə vəziyyətdə idi?
Beləliklə, ADR sovet maşınlarının içində tamamilə qərq olmuşdu, qadınlar heç bir zaman səs verməyə haqq qazanmamışdı, baxmayaraq ki, bu hüquq dünyada ilk olaraq onlara verilmişdi.
30 may 1920-ci ildə Bakıda Əli Bayramov adına Qadın Klubu yaradıldı. Bu klub dərhal özünü əsas qadın mərkəzi olaraq tanıtdı və növbəti yaradılan klublara nümunə oldu.
İki ildən sonra klub o zaman Fars küçəsində yerləşən Səadət sarayına köçürüləcək. Daha iki ildən sonra Klara Setkin bu klubu ziyarət edəcək. Amma gəlin sıra ilə.
Çətin iqtisadi vəziyyət hazırki müsəlman qadınını qapalı ailə mühitindən çıxıb özünü və uşaqlarını təmin etmək üçün qazanc axtarışına getməyə məcbur edir - 1923-cü ildə təlimatçı Sultanova belə yazır.
Ceyran Bayramova başda olmaqla bir neçə fəallar qərara alırlar ki, emalatxana vasitəsilə qadınları peşə sahibi etməklə kluba cəlb etsinlər. Belə də oldu! Başlanğıcda qadınlar öz tikiş maşınlarını kluba gizlicə gətirirdilərsə, sonradan emalatxana gündən-günə daha da genişlənirdi. Burada həm işləmək mümkün idi, həm də peşə öyrənmək. Qadınların uşaqları üçün körpələr evi təşkil edilirdi, tibbi yardım xidməti göstərilirdi. Amma ən başlıcası, klubda mədəni-maarifçilik işləri aparılırdı - savadsızlığın ləğv edilməsi kurslarında tamamilə istisnasız olaraq hər kəs iştirak etməli idi.
Kursun sonunda, qadınlar imtahan verməli idilər, sonradan isə savadsızlıqla mübarizə aparmaq üçün Azərbaycanın regionlarına göndəriləcəkdilər. İlk başda qadınlar bundan bir qədər çəkinsələr də, sonradan cəsarətlə işə başladılar. Məmmədova Hökumə - Şuşa qəzasına, Məmmədova Məsmə - Xızıya, Ələkbərova Tahirə - Göyçay qəzasına, Ağayeva Xanım - Lənkəran qəzasına, Əsgərli Bilqeyis - Quba qəzasına, Əliyeva Xanım - Naxçıvan diyarına göndərildi. Bu və bir çox digər qadınlar bu ağır yükü çiyinlərində daşıyırdılar və hər yeni tələbəyə son dərəcə sevinərək digərlərini də maarifləndirirdilər.
Beləliklə, 1924-cü ildə Klara Setkin klubun qapılarını açır. Daha sonra o, bu haqda “Qafqaz od içində» kitabında yazırdı: "Müsəlman qadınlarında, yüzilliklər ərzində həyatın kütləşdirici şəraitinə baxmayaraq, insanlıq ləyaqəti və insan hüquqlarını əldə etmək səyi oyanır. Müsəlman qadınlarının klubu bu cəhətdən Avropa qadın klublarına nisbətən güclü və inandırıcı sübut kimi çıxış edir”.
Qızlar Klaranı Bakını tərk etməməsi üçün dilə tuturdular, hətta həmişəlik Bakıya yerləşməsinə razı salmaq istəyirdilər. Əlbəttə ki, o razılaşmır, lakin Hitler hakimiyyətə gəldiyində Almaniyadan qaçmaq məcburiyyətində qalır və SSSR-yə yerləşir, elə burada da vəfat edir.
Mətn: Arzu Cahid
