Şirvanşahlar dövləti və Hereti knyazlığının Kür çayının bütün şimal sahillərini öz aralarında bölüşdürdüyünü xatırlayırsınız? Bu gün oxucu ilə söhbət edərkən "aslan hökmdarların" tarixi irsinə qısa bir ekskursiya edəcəyik.
Müasir Azərbaycan ərazisində təvazökar feodal mülkiyyəti olan Şirvanşahlar dövləti hələ üçüncü əsrdə İran Sasanilər sülaləsinin tabeçiliyində idi. Ancaq doqquzuncu əsrdən başlayaraq güclü müstəqil dövlət oldu və növbəti yeddi əsrdə bir dəfə belə öz müstəqilliyini itirmədi.
"Şirvan" adının mənşəyinin fərqli versiyaları var. Bəziləri düşünür ki, Xəzər dənizinin cənub sahilindəki mühacirlər ilə əlaqəni göstərən "şar" və ya "şir" sözündən yaranmışdır. Digər bir versiyaya görə, Şirvan öz adını hakimiyyətlərini xüsusi hökmdarlara vermək adəti olan Sasanilərə borcludur. Məlumdur ki, hökmdar şahlığa təyin edildikdə ona aslan təsvir olunan kaftan verilirdi. Beləliklə, hökmdar aslan ölkəsinin Hökmdarı olurdu və Şirvanşah titulunu alırdı. Mənşəyindən və ata-baba adlarından asılı olmayaraq Şirvanda hökm sürən bütün sülalələrin nümayəndələri bu titulu daşıyırdılar.
Mövcud olduğu əsrlər boyu Şirvanşah Dövləti onlarla hücum və işğallara məruz qalıb. Lakin bu Şirvanşahlara ölkənin tarixinə, dövlətçiliyin formalaşmasına və mədəni maarifləndirmə prosesinə böyük töhfələr verməyə mane olmadı. Məhz onlar mədəniyyət xadimlərinə himayəçilik ediblər.
Şirvanşahların xatirəsini qala qapılarında daş şirlərin həkk olunduğu açıq səma altında yerləşən muzey - İçərişəhər özündə qoruyub saxlayır. Əsaslı bərpa işləri nəticəsində İçərişəhər 2000-ci ildə YUNESKO-nun Ümumdünya İrsi Siyahısına daxil olunub və "Azərbaycan memarlığının incisi" kimi tanınır.
Bu payız İçərişəhərdə "Şirvanşahlar mirası dünya muzeylərində" adlı sərgi keçirilir və bu sərginin çəkinmədən tarixi hadisə olduğunu deyə bilərəm. Ekspozisiya üzərində işləmək üçün alimlər və tarixçilər cəlb olunublar. Onlar dünyanın müxtəlif muzeylərində saxlanılan milli sənət nümunələrini müəyyənləşdirmək üçün bir çox tədqiqatlar aparıblar. İlk dəfə bizim milli irsimiz bir sərgi çərçivəsində belə bir miqyasda təqdim olunub. Şirvanşahların mədəni irsi Londonda Viktoria və Albert Muzeyi, Berlində İslam Mədəniyyət Muzeyi, Parisdə Ərəb Dünyası İnstitutunun Muzeyi kimi dünyanın ən böyük muzeylərinin kolleksiyalarına daxil edilib. Və belə nadir yerləşdirmənin çoxlu səbəbləri var idi. Lakin bəzi nadir eksponatları öz vətənlərinə "qaytarmaq" mümkün oldu, həm də Şirvanşahlar Sarayına.
Sərgiyə xüsusi sehri İstanbul Əskəri Muzeyi tərəfindən nəzakətlə təqdim olunmuş dəbilqələr və həmçinin Gürcüstan Milli Muzeyindən gətirilən Pir Hüseyn xanəgahına məxsus kaşı nümunələri kolleksiyaları verir. Tarixi nə qədər yaxşı xatırlamağımız vacib deyil. Birincisi, yaddaşımızda qədim hadisələrin xronikasını məlumat masasında yeniləmək olar, ikincisi isə bu çox gözəldir! Və mən düşünürəm ki, hər birimiz bu payız vaxt tapıb bu nadir əşyaları böyük və eyni zamanda da kiçik şəhərimizin güc mənbəyində görməliyik.
